Biegunki neonatalne u cieląt są główną przyczyną upadków zwierząt w hodowli bydła mlecznego.

Stanowią ważną przyczynę strat ekonomicznych w tej grupie wiekowej.
Prawidłowy wzrost i rozwój cieląt w początkowym okresie życia stanowi podstawę zdrowia dla przyszłej krowy oraz jej wydajności mlecznej. Zdrowe cielę powinno przyrastać powyżej 650 gram/dzień, co pozwala w 60 dniu życia na podwojenie masy urodzeniowej. Taki odchów cieląt oraz brak chorób w tym okresie pozwoli na uzyskanie dobrej wydajności mlecznej już w 1 laktacji.

Czynniki zakaźne wywołujące biegunki cieląt

Do najważniejszych czynników zakaźnych biegunek u cieląt w okresie neonatalnym zaliczamy enterotoksyczne szczepy Escherichia coli (ETEC), zakażenia rotawirusowe, koronawirusowe czy pierwotniacze Cryptosporidium sp.. Rzadziej występują zakażenia bakteriami Salmonella sp., beztlenowcami Clostridium sp., innymi enteropatogennymi szczepami Escherichia coli czy kokcydiami Eimeria sp.

Zakażenia szczepami enterotoksycznymi E. coli – ETEC

Dotykają najmłodszych cieląt, często zaraz po urodzeniu od 3-4 dnia życia. U starszych cieląt stanowią infekcje mieszane, co sprawia, że nawet do 2-3 tygodni zwierzęta są wrażliwe na ETEC. Enterotoksyczne szczepy E. coli posiadają fimbrie, za pomocą których kolonizowane są jelita, umożliwiają adhezję („przyklejanie”) do komórek nabłonka – enterocytów. Najczęściej izolowane są fimbrie F5 (K99), F41, F17 (Y), F4-CS31A (K88). ETEC produkują toksyny tzw. ciepłostałe enterotoksyny (STa, STb i EAST1) oraz enterotoksyny ciepłochwiejne (LTI, LTII). Wśród nich największe szkody wyrządza toksyna STa, która powoduje zwiększenie sekrecji przez nabłonek jelitowy. Powstaje biegunka sekrecyjna i dochodzi do utraty wody oraz elektrolitów z organizmu cielęcia. Przy czym nie dochodzi do uszkodzenia enterocytów.

Do zakażenia szczepami eneterotoksycznymi E. coli dochodzi drogą pokarmową. Dorosłe bydło może być siewcą ETEC, ponadto cielęta i młode zwierzęta, które są zakażone mogą w kale wydalać bakterie nawet przez 7 tygodni. Sprzyja to łatwemu przenoszeniu patogenów, a zakażenie następuje już przy dawce 700 jednostek tworzących kolonie. Najbardziej podatne na chorobę są najmłodsze cielęta w pierwszych godzinach życia.

Zakażenia koronawirusami

Powodują ostre i ciężkie biegunki u cieląt między 5 a 21 dniem życia. Mechanizm ich działania polega na uszkodzeniu enterocytów kosmków jelit cienkich oraz błony śluzowej jelita grubego na dość dużym obszarze. Często w infekcjach mieszanych (wirusy, bakterie, pierwotniaki), gdzie śmiertelność może wynieść do 30-40%. Koronawirusy atakują także komórki układu oddechowego. W związku z tym oprócz biegunek mogą pojawić się objawy ze strony oskrzeli i płuc. Cielęta zakażają się drogą pokarmową oraz powietrzną. Jest bardzo powszechny w stadach bydła.

Zakażenia rotawirusami

Powszechne na całym świecie wirusy atakujące ludzi i zwierzęta, zwłaszcza zwierzęta gospodarskie. U cieląt wywołują ostre biegunki najczęściej miedzy 10-14 dniem życia, choć notowane są równie często między 3 a 19 dniem życia. Ułatwiają inne zakażenia np. ETEC. Zakażenia drogą pokarmową głównie od bezobjawowych nosicieli z kału. Wirus dostaje się do jelit, gdzie po namnożeniu uszkadza kosmki jelitowe oraz dochodzi do rozrostu komórek błony śluzowej jelit. W wyniku tego zostaje zaburzona produkcja enzymu laktazy, który rozkłada laktozę z mleka w jelitach. Wtedy ciśnienie osmotyczne rośnie, a płyny przenikają do światła jelit i powstaje biegunka osmotyczna, której nasilenie zależy od zjadliwości wirusa i wieku cieląt. Częste są infekcje mieszane o cięższym przebiegu. Rotawirusy są dość odporne na czynniki środowiskowe oraz dezynfekujące. Stąd występują w wielu stadach bydła.

Kryptosporidioza

Chorobę wywołują kokcydia , czyli pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidum. Czynnikiem zakaźnym jest Cryptosporidium parvum – pasożyt wewnątrzkomórkowy, wśród którego wyróżniamy genotypy specyficzne dla człowieka oraz niespecyficzne gatunkowo. W związku z czym choroba jest zoonozą, czyli możemy zarazić się od zwierząt. Patogen ma bardzo małe rozmiary 5-6 µm, wykazuje dużą oporność na środki dezynfekujące oraz warunki środowiska, oocysty wydalane z kałem są bezpośrednio zakaźne dla nowych żywicieli bez obowiązkowego dojrzewania poza organizmem żywiciela, dawka zakaźna wynosi 100 oocyst, dla człowieka nawet 30, w kale występuje duża ich koncentracja. Pierwotniak po dostaniu się do przewodu pokarmowego namnaża się w enterocytach, dochodzi do zniszczenia rąbka szczoteczkowego (górna warstwa enterocytów) oraz atrofii kosmków jelitowych. Działanie patogenne wykazuje również w komórkach okrężnicy. Chorują najczęściej cielęta w wieku 5-15 dni, nawet do 4 tygodnia życia. U starszych przebieg zwykle subkliniczny. Zachorowalność jest wysoka, ale na szczęście śmiertelność niska, gdyż przebiega w formie łagodnej biegunki, która ulega samowyleczeniu w ciągu 4-10 dni. Problemem są zakażenia mieszane, gdyż Cryptosporidium zwiększa podatność na infekcje innymi enteropatogenami.

 

Czynniki żywieniowe wywołujące biegunki cieląt

Przyczyną tego rodzaju biegunek jest głównie okres siarowy czyli złe odpajanie siarą:
zbyt mała ilość dobrej jakościowo (dobra jakość siary to gęstość powyżej 1,060 g/ml, przy stężeniu przeciwciał powyżej 80 g/litr siary)
zbyt późne pojenie siarą (powyżej 6-12 godzin po urodzeniu)
zbyt niska temperatura pójła (najlepiej w temperaturze ciała),
podawanie cielęciu od matki mleka mastitowego, z trwającym zapaleniem, z krwią, z pozostałościami antybiotyków, matki chorującej na ketozę, kwasicę itp.
zła technika i higiena karmienia, które łącznie powodują słaby transfer odporności biernej.
Dodatkowo biegunki może wywoływać niskiej jakości preparat mlekozastępczy, który zawiera mało tłuszczu mlecznego, a dużo składników roślinnych. Ponadto niektóre preparaty są ubogie w składniki odżywcze (białko, laktoza, witaminy, minerały), co powoduje niedobory żywieniowe, skutkujące zmniejszoną produkcją przeciwciał w organizmie cielęcia.

Czynniki środowiskowe wywołujące biegunki cieląt

Wpływ na występowanie biegunek u cieląt mają warunki zoohigieniczne pomieszczeń inwentarskich, w których są utrzymywane najmłodsze zwierzęta. Mogą one obniżać odporność cieląt. Do czynników tych zaliczamy m.in. wysoką wilgotność ściółki, duże zagęszczenie w kojcach, przeciągi, nieodpowiednią wentylację, duże stężenie gazów toksycznych (amoniak itp.).

 

Objawy biegunek u cieląt:

• Kał cieląt przy biegunkach ma konsystencję luźną, czasem wodnistą, koloru od białego, żółtego, zielonego do jasno brązowego, czasem z domieszką krwi, co powoduje, że okolica odbytu zabrudzona jest biegunkowym kałem.
• Częste wypróżnianie na skutek utraty płynów międzykomórkowych i elektrolitów wywołuje odwodnienie oraz kwasicę metaboliczną,
• Obserwujemy zapadnięcie gałek ocznych, skóra traci elastyczność, sierść jest zmierzwiona, cielę przestaje jeść, postępuje osłabienie, cielę chudnie, gdyż dochodzi do utraty masy mięśniowej, pojawiają się objawy kacheksji, czyli wyniszczenia organizmu,
• Ciężki przebieg biegunek w infekcjach mieszanych spowodowany jest głównie przez koronawirusy oraz Cryptosporidium,
• W biegunkach przewlekłych w wyniku upośledzenia trawienia i wchłaniania obserwujemy wychudzenie, spadek masy mięśniowej oraz odwodnienie, co w konsekwencji prowadzi do dużego osłabienia, hipotermii, zapaści i śmierci,
• Zdarzają się zakażenia bez objawów klinicznych biegunki, które mogą być widoczne jako zaleganie czy upadki nagłe, wtedy jedynie widzimy powiększenie jamy brzusznej, a dużą ilość płynu w trawieńcu i jelitach stwierdzamy przez balotowanie brzucha.

 

Ogólne postępowanie przy biegunkach u cieląt

Są dwa sposoby leczenia biegunek u cieląt:

1. Ocenia się stan cielęcia (objawy kliniczne – stopień odwodnienia oraz kwasicy metabolicznej). Leczenie polega na podawaniu płynoterapii dożylnej (lekarz weterynarii) lub płynoterapii doustnej (elektrolity, glukoza, dekstroza, dwuwęglany, octany, propioniany) gotowe preparaty może hodowca sam podać według zaleceń producenta. Dzienna podaż płynów doustnych powinna wynosić 4-6 litrów w 3-4 podaniach. Przy dużym odwodnieniu ważne jest podawanie płynów częściej niż co 12 godzin! Nie podajemy ich razem z mlekiem lub pójłem, gdyż zaburzają procesy trawienne. Zaleca się by robić to 2 godziny po podaniu pójła, mleka lub pół godziny przed pojeniem. Przydatne są sondy przełykowe do podawania bezpośrednio to trawieńca. W ciężkich przypadkach trzeba leczyć kwasicę metaboliczną podając kwaśny węglan sodu, najlepiej dożylnie, gdyż może być to zabieg ratujący życie cielęcia. Wodorowęglan sodu jednocześnie zwalcza hiperkaliemię (nadmiar potasu we krwi), która niesie ryzyko zatrzymania akcji serca!

Sonda do podawania płynów dla cieląt.

 

Żywienie cieląt w czasie biegunki

Cielęta w wyniku procesów patologicznych w trawieńcu i jelitach mają upośledzone trawienie i wchłanianie. Pomimo to część tych procesów jest zachowana, gdyż organizm broni się by przetrwać i dlatego musimy dostarczyć substancje odżywcze. Cielętom poza nawadnianiem podajemy mleko od matki lub dobrej jakości preparat mlekozastępczy 2 -3 razy na dzień 0,5-1 litra jednorazowo w temperaturze ciała. Takie kryteria spełnia preparat Agrolak 1 non GMO i Agrolak Excellent non GMO. Zawierają one wysoką zawartość tłuszczu mlecznego, laktozy, białka, witamin i minerałów. Dobry postępowaniem jest korzystanie z banku siary. Dodatek siary w ilości 10 % do mleka lub pójła wzmacnia miejscowo jelita w przeciwciała.
Jeśli cielę pobiera paszę powinno mieć dostęp do łatwostrawnej paszy treściwej o dużej zawartości białka minimum 19%, laktoza minimum 5%, optymalna ilość aminokwasów, włókno NDF powyżej 18%, włókno ADF poniżej 8%. Wszystkie te cechy zawiera starter granulowany Agro SMAKUŚ, którego bardzo dobra smakowitość zapewnia, że nawet w tak trudnym okresie będzie chętnie pobierany. Unikniemy dzięki temu niedożywienia organizmu cielęcia oraz szybszy powrót do zdrowia.

Drugą drogą leczenia jest ustalenie przyczyny biegunki cieląt.

Tu musimy zastosować diagnostykę weterynaryjną. Badania laboratoryjne (kału, krwi itp.) pozwolą zidentyfikować czynnik zakaźny. Badanie kliniczne często nie daje odpowiedzi, co wywołało chorobę. W terenie możemy wspomóc się szybkimi testami paskowymi do wykrywania obecności w kale antygenów najważniejszych enteropatogenów (ETEC, koronawirusy, rotawirusy, Cryptosporidium).

Przykładowy szybki test terenowy z kału cieląt.

W zależności od czynnika zakaźnego dobiera się terapię. W przypadku bakterii Escherichia coli stosujemy antybiotykoterapię (lekarz weterynarii) i nawadnianie płynami doustnymi i dożylnymi, czasem dołącza się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). W terapii kryptosporidiozy uwzględnia się głównie leczenie halofuginonem, paromomycyną (lekarz weterynarii) oraz bezwzględnie poprawa warunków zoohigienicznych cieląt. W infekcjach mieszanych łącznie metod farmakologicznych i leczenia objawowego.

Profilaktyka czyli zapobieganie biegunkom cieląt

W celu ograniczenia występowania biegunek cieląt na fermach należy uwzględnić:

1. prawidłowe odpajanie siarą, następnie mlekiem lub preparatem mlekozastępczym na fermie (cielę powinno otrzymać co najmniej 150 gram immunoglobulin – około 4 litry dobrej jakościowo siary w ciągu pierwszych 6 godzin życia w dwóch podaniach, najlepiej sondą lub wiaderkiem ze smoczkiem; badanie poziomu przeciwciał w surowicy krwi w około 48 godzinie życia cielęcia w celu oceny transferu odporności biernej)
2. w pierwszych 2-3 tygodniach życia stosować indywidualny odchów cieląt (niska odporność)
3. minimalizacja źródeł zakażenia w okresie porodu oraz w pierwszych dniach życia
4. mechaniczne usuwanie ściółki – szybkie i dokładne mycie kojców, dezynfekcja kojców – preparaty z perhydrolem np. Virkon, osuszające posadzki np. Dri-Li Extra dostępny w ofercie Agrocentrum, promieniowanie słoneczne i UV,
5. stosowanie wysokiej jakości preparatów mlekozastępczych o wysokiej zawartości tłuszczu mlecznego, laktozy, białka, witamin i minerałów (Agrolak 1 i Agrolak Excellent)
6. skarmianie wysokiej jakości, łatwo strawnych pasz treściwych granulowanych lub typu musli ad libitum (do woli) w czystych wiaderkach, karmidłach (Agro Smakuś, Agro Musli KPP)
7. w przypadku rozpoznania czynnika zakaźnego biegunek cieląt można stosować szczepienia jako element immunizacji krów matek przed wycieleniem – w ten sposób siara i mleko będą zawierały specyficzne immunoglobuliny; na rynku dostępne są szczepionki zawierające antygeny rotawirusów, koronawirusów oraz różne typy fimbrialne Escherichia coli

Opracował:
Lek. wet. Darek Kiński
Doradca ds. żywienia bydła