Potężnym, jednak wciąż bagatelizowanym, problemem w produkcji zwierzęcej jest obecność w paszach pleśni.
Grzyby pleśniowe porażają rośliny jeszcze w trakcie wegetacji, a ich produkty przemiany materii, zwane mikotoksynami, skażają pasze tak treściwe jak i objętościowe. Świetnym przykładem jest rok 2019, który był wyjątkowy pod względem inwazji głowni guzowatej kukurydzy. Szacuje się że w niektórych częściach Polski do 25-30% kolb było porażonych tym grzybem. Mniej się już jednak mówi o tym, ze każda kolba porażona głownią była porażona również fuzariozą.
Alkaloidy produkowane przez głownię teoretycznie ulegają biodegradacji w procesie kiszenia, ale już toksyny wytwarzane przez Fusarium nie. Łagodna zima sprzyjała również rozwojowi grzybów pleśniowych w zmagazynowanych kiszonkach i sianokiszonkach. Sytuacja ta przysporzyła licznych problemów hodowcom i producentom trzody i bydła.
Mikotoksyny są wytwarzane przez wiele różnych rodzajów grzybów, jednakże większość z nich pochodzi od rodzajów Aspergillus, Penicillinum i Fusarium . Nie każdy z tych grzybów wytwarza mikotoksyny, ale jeden gatunek grzyba może być źródłem rożnych postaci toksyn co powoduje, że trudno jest ocenić ich skutki na zdrowie zwierząt i człowieka.
Do najbardziej powszechnych należą: aflatoksyny ochratoksyny trichoteceny zearalenon.
Aflatoksyny są produkowane przez grzyby z rodzaju Aspergillus. Występują na surowych produktach takich jak: zboża, owoce suszone, przyprawy, figi, orzechy, oraz w mleku zwierząt skarmianych paszą zawierającą aflatoksyny.
Toksyny kumulują się w organizmach zwierząt prowadząc do występowania zaburzeń czynnościowych narządów wewnętrznych i wystąpienia objawów klinicznych. Pierwszym zauważalnym objawem jest spadek mleczności u loch.
Aflatoksyny są najbardziej karcinogennymi związkami wytwarzanymi przez organizmy żywe na świecie. Mają największe powinowactwo do tkanek wątroby. Atakują wątrobę, działając hepatotoksycznie i prowadząc do jej marskości. Niskie poziomy aflatoksyn przyjmowane przez zwierzęta objawiają się zwiększona wrażliwością stada na choroby oraz nieskuteczność szczepień (wytworzenie niepełnej odporności) – obserwowane szczególnie u drobiu i świń. Stałe dostarczanie aflatoksyn w paszy powoduje immunosupresję, co zwiększa szanse na wystąpienie chorób wirusowych i bakteryjnych.
Ochratoksyna jest wytwarzana przez Penicillium verrucosum oraz niektóre gatunki z rodzaju Aspergillus. W warunkach naturalnych w zapleśniałych produktach rolnych występuje ochratoksyna A i wyjątkowo rzadko ochratoksyna B. Ochratoksyna A działa u trzody nefrotoksycznie (wysokie powinowactwo do nerek), hepatotoksyczne, antykoagulacyjne, imunosupresyjne i neurotoksyczne. Ochratoksyny działają genotoksycznie i teratogennie.
Zauważalne objawy zatrucia występują przy skarmianiu paszy zawierającej w 1 kg około 2 mg tej mykotoksyny, obserwuje się wtedy ostrą niewydolność nerek.
Obecnie szacuje się, że w Europie przynajmniej 50% dziennego pobrania ochratoksyny pochodzi ze zbóż i produktów zbożowych. Należy do najbardziej rozpowszechnionych toksyn grzybiczych, występujących w ziarnach zbóż o podwyższonej wilgotności i składowanych w wysokich temperaturach.
Metabolizm Ochratoksyny A u świń przebiega wolno i czas jej eliminacji z organizmu wynosi około 7-8 tyg. Ochratoksyna A przedostaje się do organizmu zwierząt wraz ze skażonymi paszami, następnie przenika do ich tkanek i narządów, a w konsekwencji do żywności pochodzenia zwierzęcego i tą drogą do organizmu człowieka.
Trichoteceny są produkowane przez grzyby z rodzaju Fusarium. Dotychczas zidentyfikowano 150 rodzajów tego metabolitu. Trichoteceny powodują zaburzenia zdrowotne ze strony układu pokarmowego, między innymi wymioty, zapalenie jelit, utratę apetytu, zapalenie błon śluzowych (przy stężeniu do 8 mg/kg paszy), przy stężeniach wyższych -ronienia, mumifikacje płodów oraz niepłodność.
Deoxynivalenol jest jedną z najczęściej stwierdzanych mikotoksyn z grupy trichotecenów. Oddziaływuje na szpik, nabłonek p. pokarmowego, skórę, wymiotne (zespół wymiotno- odrzucający pokarm don i niv=>nivalenol), biegunka, hamuje krzepliwość, zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych. bardzo silne działanie immunosupresyjne.
Zearalenon /f-2/, wytwarzany jest przez grzyby z rodzaju Fuzarium. występuje w zbożach, szczególnie, w kukurydzy, jest toksyną estrogenną (zaburzenia w płodności), utrudnione zapłodnienie, osłabienie urodzonych cieląt, zaczerwienienie i obrzęk zewnętrznych części narządów płciowych krów, permanentna ruja lub pozorna ciąża, obrzęk gruczołu mlecznego, bezmleczność, zaburzenia wzrostu płodu, wczesne poronienia, martwe płody, zwiększona śmiertelność prosiąt w pierwszych tygodniu życia. U samców występuje obrzęk napletka , atrofia jąder, spadek libido. toksyna ta jest wydalana w mleku.
Pierwszymi objawami zatrucia mikotoksynami u trzody są:
-
Problemy w rozrodzie w tym nawracające przypadki MMA
-
Zaczerwienienie i obrzęk zewnętrznych narządów rodnych, oraz martwica uszu i ogona
-
Wypadanie odbytów
-
spadek odporności – częste infekcje dróg oddechowych, choroby skóry, nieskuteczna immunoprofilaktyka
Jedynym skutecznym sposobem ochrony trzody przed zatruciem toksynami wytwarzanymi przez pleśnie jest systematyczne stosowanie z paszą preparatów wiążących mikotoksyny.
Na rynku dostępne jest wiele wysokiej jakości preparatów wykorzystujących różne kombinacje sorbentów oraz zawierających substancje wspomagające jak sylimaryna czy karwakrol. Im więcej składników, tym szersze spektrum działania. Mikotoksyny mają różną wielkość, dlatego potrzebujemy kombinacji substancji o różnych zdolnościach wiążących.
Zanim zaczniemy szukać innych przyczyn nawracających problemów w stadzie zacznijmy od eliminacji mikotoksyn. Często najprostsze rozwiązania są najlepsze.
lek. wet. Radosław Ceglarski
AGROCENTRUM Sp. z o.o.
Szukasz profesjonalnej porady, skontaktuj się z Doradcami Agrocentrum, pomożemy rozwiązać każdy problem!